ردیف و قافیه واژههای پایانی مصرعهای یک بیت هستند. فقط کلمات عیناً مشابه از نظر شکل و معنا میتوانند ردیف باشند. کلمههای پایانی دو مصرع که دارای حروف یکسان هستند، قافیه محسوب میشوند. البته اگر یک واژه عیناً در انتهای دو مصرع تکرار شود اما دارای معنای متفاوت باشد نیز، قافیه محسوب میشود نه ردیف. از نظر جایگاه نیز، در هر مصرع ابتدا قافیه و سپس ردیف قرار میگیرد.
مثال ردیف و قافیه
در کادر زیر، یک بیت نمونه را آوردهایم و ردیف و قافیه آن را در جدول زیر مشخص کردهایم.
ردیف، واژههای کاملاً یکسان از نظر شکلی و معنایی در انتهای مصرعهای یک بیت و بعد از قافیه است. وجود ردیف در شعر، لزومی ندارد اما اگر شاعر برای یک بیت شعر خود، ردیف بگذارد باید متناسب با قالب شعری، آن ردیف را در تمام بیتها یا مصرعهای دیگر آن شعر نیز، تکرار کند. به شعر دارای ردیف، «مردّف» میگوییم. در ادامه، ردیف چند بیت نمونه را با هم بررسی میکنیم.
تشخیص ردیف برای تشخیص ردیف در شعر، باید آخرین واژههای موجود در بیت یا ابیات شعر را از نظر یکسان بودن شکلی و معنایی بررسی کنیم. در جدول زیر، مراحل تشخیص ردیف را آوردهایم و آن را برای یک بیت نمونه انجام دادهایم.
تنت به ناز طبیبان نیازمند مباد
وجود نازکت آزرده گزند مباد
(حافظ)