in the name of god
شش نکته برای بهبود مهارت ترجمه
برای اینکه یک ترجمه از کیفیت خوب و مناسبی برخوردار باشد، باید به بهبود مهارت های ترجمه توجه ویژه‌ای کرد. اما این توجه بدون دانستن نکات و روش‌های بهبود مهارت ترجمه بی‌فایده خواهد بود و نمی‌تواند ظرفیت‌های پنهان مترجم را آشکار نماید. مترجمین همواره سعی دارند تا با بالا بردن کیفیت و راندمان کاری خودشان، موجبات رضایت مشتریان را فراهم نمایند. به همین دلیل آنها همیشه به دنبال نکات و روش‌هایی برای افزایش سطح ترجمه خود می‌گردند. از آنجا که ترجمه به یادگیری مداوم نیازمند است، مترجمین باید به‌صورت پیوسته به یادگیری مهارت‌های خود مبادرت ورزند. در این گفتار کوشیده است تا با معرفی 6 نکته برای بهبود مهارت ترجمه، بیشتر به مترجمین و متخصصین کمک نماید و آنها را با زوایای پنهان این صنعت آشنا کند.
برای بهبود مهارت های ترجمه باید به چه نکاتی توجه کرد؟
بهبود مهارت ترجمه برای کلیه مترجمین از اهمیت بالایی برخوردار است و ضامن ایجاد ترجمه‌هایی باکیفیت و عالی می‌شود. توجه به نکات بهبود مهارت ترجمه فقط برای متون تخصصی کاربرد ندارد، بلکه در ترجمه متون عمومی نیز باید به آنها توجه نمود. مترجمین با بهره‌گیری از اینگونه نکات می‌توانند به ترجمه متون مختلف و در رشته‌های متنوع مشغول شوند. بهبود مهارت های ترجمه ضامنی برای افزایش درآمد و بیشتر شدن اعتبار مترجمین به شمار می‌آید، پس 6 نکته زیر با دقت مطالعه نمایید تا در حرفه خود بهترین شوید.
1. مطالعه زبان مبداء و مقصد
مطالعه یکی از نکات مهم برای بهبود مهارت ترجمه محسوب می‌شود که باعث رشد قلمرو واژگان مترجم می‌شود و دانش زبانی او را افزایش می‌دهد. مترجم باید به مطالعه روزنامه، رمان، فرهنگ لغات و متون مشابه بپردازد. وقتیکه شما در حال ترجمه هستید، مطالعه در انتخاب کلمات و ساختار جمله به شما کمک می‌کند. فرقی ندارد که این مطالعه برای کدام زبان صورت می‌گیرد، چون شما به مطالعه در هر دو زبان (زبان مبدا و مقصد) احتیاج خواهید داشت تا بتوانید تسلط و مهارت ترجمه خود را شکوفا کنید. فراموش نکنید که حتما منابعی را مطالعه نمایید که باعث لـ*ـذت و سرگرمی شما می‌شوند، چون در این صورت به مطالعه مستمر و پیوسته ادامه خواهید داد. اگر شما نمی‌خواهید هیچگاه وارد حوزه ترجمه پزشکی شوید، دلیلی ندارد که وقت خود را صرف مطالعه متون این رشته نمایید. اما اگر به رشته برق علاقمند هستید و در این زمینه تحصیل کرده‌اید، یقینا با مطالعه دقیق و منظم متون این رشته می‌توانید بهترین نوع ترجمه متون مهندسی برق را به مشتریان خود تحویل دهید.2. افزایش آگاهی نسبت به فرهنگ
یکی از سخت‌ترین مشکلات در هنگام ترجمه، وجود موانع زبانی به دلیل تفاوت‌های فرهنگی است. زبان‌ها پیچیده هستند و مترجمین به درک عمیقی از فرهنگ‌ها نیازمند هستند. بهترین روش بهبود دادن این مهارت، گفتگو و صحبت کردن با مردم بومی خواهد بود. استفاده از منابع آنلاین و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند تماس برقرار کردن با افراد بومی سایر کشورها را راحت‌تر نماید. امروزه به لطف عصر دیجیتال، آسان‌تر می‌توان از عقاید و آداب و رسوم جوامع مختلف آگاهی پیدا کرد و دانش خود را در زمینه‌های گوناگون افزایش داد. اگر مترجم در مورد فرهنگ جامعه هدف اطلاعات کاملی داشته باشد، می‌داند که چه ضوابط و اصولی را باید در هنگام ترجمه رعایت نماید و حتی از چه کلماتی باید استفاده کند.فرهنگ در بطن هر جامعه قرار دارد و ما نمی‌توانیم در زمان ترجمه به آن بی‌اعتنایی کنیم و از کلمات خارج از چارچوب استفاده نماییم. شاید یک نویسنده آمریکایی از کلمات و جملاتی در متن خود استفاده کند که مختص فرهنگ جامعه خودش باشد، حال اگر ما متن را به‌صورت تحت‌اللفظی ترجمه نماییم، با چالش بسیاری با خوانندگان مواجه خواهیم شد، بنابراین شایسته است که در هنگام ترجمه چنین متنی به فرهنگ هر دو زبان توجه نماییم و باید سعی کنیم تا ترجمه انگلیسی به فارسی را با افزایش آگاهی نسبت به هر دو فرهنگ ترجمه نماییم.
3. آشنا شدن با لغات و اصطلاحات عامیانه
هر فردی که بخواهد وارد کار ترجمه شود، بدون شک باید با زبانی که قصد ترجمش را دارد، آشنا باشد. این فرد با افزایش تسلط خود در زمینه لغات و اصطلاحات عامیانه (که گستره قابل‌توجهی از هر زبان را در بر می‌گیرد)، می‌تواند باعث بهبود مهارت ترجمه خود شود. وقتی شما در مقاله‌ای با اصطلاحات و عبارات عامیانه مواجه می‌شوید، باید با درک کامل و البته صحیح موضوع به ترجمه مقاله مشغول گردید. یک مترجم در حالت کلی برای انتقال مفاهیم و پیام‌ها به زبان مقصد بایستی با دانش ترجمه و فرهنگ سرزمین زبان مبدا آشنایی داشته باشد و اینجاست که ترجمه تحت‌اللفظی و عادی نه تنها به هیچوجه کارآیی ندارد، بلکه موجب از دست رفتن بار معنایی متن اصلی نیز می‌گردد.
4. یادداشت کردن لغات و اصطلاحات جدید
مترجم در هنگام ترجمه متون تخصصی به اصطلاحات و لغاتی برخورد می‌کند که قبلا با آنها سر و کار نداشته است و پیش از این از آنها استفاده نکرده است. این مسئله بخاطر نوآوری‌های روزانه رشته های تخصصی، ثبت اختراعات و گاه اکتشافات جدید در علوم روز دنیا به وجود می‌آید. شما برای ترجمه صحیح و درست این نوآوری‌ها که عموما با تولید اصطلاحات و واژه جدید همراه هستند، باید با مهارت معادل سازی آشنا باشید تا بتوانید مهارت ترجمه خود را بهبود بخشید. همچنین یادداشت کردن معادل این لغات و اصطلاحات جدید باعث صرفه‌جویی در وقت برای ترجمه‌های دیگر می‌شود (یکی از راهکارهای انجام درست ترجمه فوری، به همین مسئله مربوط می‌شود). شما حتی با این کار می‌توانید به مترجمین دیگر نیز کمک نمایید و سطح کلی ترجمه را رشد دهید.5. تمرین روزانه
به جرئت می‌توان گفت که هیچ مترجمی از همه مهارت‌های ترجمه برخوردار نیست و با همه زوایای این صنعت آشنایی ندارد. به همین خاطر همه مترجمین باید زمان و وقت کافی را برای تمرین اختصاص دهند تا بتوانند مهارت خود را بیشتر نمایند. وقتی شما اشتباهی را انجام می‌دهید، سعی کنید تا با بررسی مجدد آن مسئله، دیگر اشتباه را دوباره مرتکب نشوید. حتما ترجمه را دوباره بررسی کنید یا متن را به صورت عکس ترجمه نمایید. اگر شما زبان انگلیسی را به زبان دیگری مثلا زبان فارسی ترجمه می‌کنید، حتما از حالت عکس ترجمه، یعنی ترجمه فارسی به انگلیسی نیز استفاده نمایید تا با شیوه و روش ترجمه زمان افعال آشنا شوید. ترجمه مجدد متون به یادگیری زبان دیگر کمک می‌کند و باعث بهبود مهارت ترجمه شما می‌شود، پس تمرین روزانه را هرگز فراموش نکنید.6. صحبت با دیگر مترجمین
ارتباط با دیگر مترجمین یا صحبت با مردم بومی یک زبان باعث بهبود مهارت ترجمه شما می‌شود. از آنها نکاتی را در مورد چگونگی بهبود مهارت ترجمه بپرسید و از آنها بخواهید تا کارتان را مورد بررسی قرار دهند تا اشکلات احتمالی ترجمه شما را ببینند. با فراگیری نکات صحیح فرآیند ترجمه می‌توانید به دانش ترجمه خود بیفزایید و باعث افزایش کیفیت کار خود گردید. فراموش نکنید که تعامل سازنده با دیگر متخصصین و فعالین صنعت ترجمه می‌تواند باعث پیشرفت و ترقی شما شود، پس ارتباط صحیح و مستمر با دیگران را همیشه ادامه دهید.با بهبود مهارت های ترجمه چه سرنوشتی در انتظار مترجم است؟
بهبود مهارت ترجمه باعث افزایش کیفیت کار مترجمین می‌شود، بنابراین وقتی کیفیت بالا می‌رود، به تبع درآمد و حجم سفارشات یک مترجم نیز بیشتر خواهد شد. با تقویت نکاتی که در این گفتار معرفی شد، به افزایش مهارت ترجمه خود بپردازید و گامی مهم در ارتقاء دانش و فرهنگ بردارید. به این مسئله توجه داشته باشید که هرگز بدون پشتکار و تمرین نمی‌توانید به کار ترجمه مشغول شوید، پس با احساس سردرگمی و یأس به نکات توضیح داد شده نیندیشید و سعی کنید که حداقل بعضی از نکات را رعایت نمایید. اگر مترجم کمی با زبان مبدا و زبان مقصد آشنایی داشته باشد، می‌تواند فرآیند ترجمه را تا حدودی درست انجام دهد و نیازی به تخصص خاصی ندارد، اما برای انجام دادن ترجمه به‌صورت تخصصی بایستی از نکاتی که در این گفتار معرفی شد، استفاده نماید. امیدواریم شما هم با مطالعه این مطلب و رعایت 6 نکته برای بهبود مهارت ترجمه به یکی از بهترین مترجمان کشور تبدیل شوید و بتوانید به جامعه علمی کشورمان خدمت نمایید.نکاتی برای انجام ترجمه بهتر
در قدم اول شما باید متنی که قصد ترجمه‌ی آن رادارید، بخوانید. بهترین واحد برای ترجمه کردن، جمله است. اگر بخواهید از کلمه شروع کنید قطعاً در یکپارچگی معنا و مفهوم با مشکل مواجه خواهید شد و اگر از پاراگراف استفاده کنید امکان جا افتادن برخی جمله‌ها وجود دارد و بازگشت به عقب و مطالعه‌ی مجدد جمله به جمله زمان‌گیر خواهد بود. اگر در مواجهه با یک جمله در زبان مبدأ تنها با یافتن نهاد و گزاره شروع به ترجمه کنید، تحلیل دستوری structural analysis جمله را رعایت کرده‌اید؛ و ممکن است جمله‌ی شما منطقی به نظر برسد ولی برخی مفاهیم تنها در صورتی درست منتقل می‌گردد که مترجم شناخت درستی از فرهنگ و محیط زبان مقصد و حال و هوای نوشته داشته باشد. به این نکته تحلیل کلام discourse analysis گفته می‌شود. ازاین‌رو ضرورت خواندن متن ثابت می‌شود. شما اگر قبل از شروع ترجمه در جریان کلیات موضوع نباشید هیچگاه نمی‌توانید به تحلیل کلامی را روی ترجمه‌ی خود پیاده‌سازی کنید.به این موضوع توجه داشته باشید نهاد همواره یک اسم است و گزاره توضیحاتی در مورد آن اسم که به شکل فعل ظاهر می‌گردد. پس اسم و چند صفت و حرف تعریف آن را نهاد و فعل با متمم و قید و مفعول را گزاره در نظر می‌گیریم.
در جمله‌های کوتاه، با یک‌بار خواندن جمله عموماً پیام جمله را می‌توان فهمید و جمله را به زبان مقصد ترجمه کرد اما برای جمله‌های بلند بهتر است بعد از یک‌بار خواندن کلمات جدید و مهم را مشخص و بعد از یافتن معنی آنها به سراغ ترجمه‌ی جمله برویم. یک کلمه ازلحاظ اینکه تعیین‌کننده‌ی پیام جمله باشد مهم تلقی می‌شود.
گاه پیش می‌آید که معنای یک جمله یا عبارت با جمله‌ی ما همخوانی ندارد. در زبان انگلیسی کلماتی هستند که در جایگاه‌های مختلف معانی متفاوتی دارند. برای مثال واژه‌ی Party به معنای مهمانی است اما در عبارت French Socialist party به معنای حزب است و یا در عبارت third party به معنای شخص است. ازاین‌رو داشتن یک فرهنگ لغت کامل به ما کمک بزرگی می‌کند.
برخی دیگر از کلمات در غالب یک عبارت معنای تازه‌ای به خود می‌گیرند به اینگونه ساختارها اصطلاح یا idioms گفته می‌شود. در مواجهه با اصطلاحات، تشخیص و یافتن معادل درست در زبان مقصد، حرف اول را میزند. برای مثال عبارت let the cat out of the bag به معنای«لو رفتن راز» است. میبینید که این معنی با هیچ‌یک از واژگان عبارت تناسب ندارد.
دسته‌ی بعدی واژگان، ضرب‌المثل‌ها یا proverb هستند. اصطلاحات به یک شخص یا موضوع خاص اشاره می‌کنند ولی ضرب‌المثل‌ها در پشت خود یک حقیقت کلی دارند و از سخن یک فرد مهم سررشته می‌گیرند و برای نصیحت و موعظه استفاده می‌شوند. برای مثال Look before you leap به معنای بی‌گدار به آب زدن است.
در گام بعدی توجه به نوع و زمان فعل اهمیت ویژه‌ای دارد. در زبان انگلیسی Must نشانگر اجبار از سمت نویسنده به مخاطب و Have to نشانگر اجباری است که خارج از اختیارات گوینده یا نویسنده است،Should صلاح شنونده یا مخاطب را در نظر دارد و Are Supposed to وظیفه یا تکلیف فرد را معین می‌کند. این‌ها مواردی هستند که در گرامر زبان انگلیسی به‌طور کامل تشریح شده‌اند.
دانستن سبک style نوشته‌ای که در حال ترجمه‌ی آن هستیم به ما کمک می‌کند تا شیوه‌ی بیان متن را خود را متناسب با سبک انتخاب کنیم. مثلاً سبک می‌تواند رسمی، محاوره‌ای، کوچه‌بازاری، علمی، طنزآمیز، کنایه‌آمیز و … باشد.
به‌عنوان نمونه عبارت How did you become unemployed می‌تواند در قالب «چطور شد که از کار بیکار شدی» یا «چگونه شغل خود را از دست دادید» ترجمه شود. انتخاب با نویسنده است که متناسب با سبک و سیاق متن اصلی کدام قالب را انتخاب نماید.
ممکن است بعد از ترجمه‌ی یک پاراگراف، یکپارچگی جملات برای رساندن مطلب موردنظر به دلمان ننشیند. در این موارد پیوستگی ساختاری cohesion بین جملات دچار اشکال است و به پیوستگی معنایی coherence هم آسیب رسانده است. نشانه‌گذاری و استفاده‌ی به‌جا از حروف ربط تا حدودی این مشکل را حل می‌کند.
در گام بعد برای چیدمان واژه‌ها در کنار هم باید به دستور زبان مقصد توجه داشته باشیم. مثلاً در جملات انگلیسی فعل در ابتدای جمله قرار می‌گیرد حال‌آنکه در فارسی فعل باید در انتهای جمله باشد. پس بعد از شناسایی عناصر جمله باید هرکدام را در جایگاه درست قرار دهیم. درواقع نباید شکل جمله‌ی ما تحت‌اللفظی باشد و دستور زبان فارسی را تابع گرامر انگلیسی کنیم. نباید جمله به‌گونه‌ای باشد که خواننده متوجه شود که این جمله ترجمه فارسی یک جمله‌ی انگلیسی است.
ساختن جمله‌ای به زبان مقصد با حفظ فرم زبان مبدأ، تداخل زبانی linguistic interference نام دارد. به زبان ساده‌تر تداخل زبانی تأثیر زبان مبدأ روی زبان مقصد را نشان می‌دهد که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اثر مثبت باعث سرعت در ترجمه می‌شود مانند واژگان مشترک بین دو زبان و اثر منفی ترکیب جمله‌بندی در زبان مقصد را به هم میزند و از خوانایی آن کم می‌کند.
زمانی که ترتیب قرار گرفتن لغات در جمله‌ی مبدأ و مقصد مشابه باشند، تناظر صوری formal correspondence رخ می‌دهد. برای نمونه turn right به معنای «بپیچ به راست» دارای تناظر صوری است. اگر بخواهیم در تمامی موارد تناظر صوری را رعایت کنیم باعث بروز تداخل زبانی منفی می‌شویم.
عملیات جابه‌جایی عناصر جمله shifting، چالشی برای مترجم است که توانایی خود را در جمله‌سازی و انتقال محتوا نشان دهد. در اینجا مترجم باید از فرم زبان مبدأ فاصله بگیرد و تا آخرین حد به فرم جملات در زبان مقصد نزدیک شود. با توجه به آنچه در مورد تناظر صوری گفته شد، هرچه میزان جابه‌جایی بیشتر باشد تناظر صوری کاهش می‌یابد.
انواع تغییر در ترجمه
انواع تغییر در ترجمه به هفت دسته تقسیم می‌شود:۱- قرض گرفتن borrowing در ترجمه
این نوع از ترجمه به معنای انتقال بدون تغییر جمله، اصطلاح یا واژه از زبان مبدأ به زبان مقصد است. مثل کلمات SMS، Bank، hotel، Stop و یا عبارت good-bye party و موارد مشابه دیگر که بیشترین تناظر صوری را دارند و ترجمه‌ی آنها فقط تبدیل حروف انگلیسی به فارسی است. در این تغییر گاهی ترجمه‌ی واجی صورت می‌گیرد یعنی فقط نوع صداهای بین حروف تغییر می‌کند تا در زبان مقصد شکل بهتری داشته باشد؛ مانند؛ استوپ و استاپ و یا مسکو و ماسکو۲- قرض گرفتن ترتیب کلمات claque در ترجمه متون
در این نوع از تغییر ترتیب قرارگیری کلمات حفظ می‌شود مانند An encyclopedia for children به معنای یک دائره‌المعارف برای کودکان۳- ترجمه‌ی تحت‌اللفظی Literal translation
ترجمه‌ی لغت به لغت جمله در زبان مبدأ با حفظ ترکیب لغات طبق دستور زبان مقصد را ترجمه‌ی تحت‌اللفظی می‌گویند. سه مورد گفته‌شده در بالا ترجمه‌ی مستقیم Direct Translation نام دارند.۴- ترجمه‌ی تبدیلی Transposition
در این نوع از ترجمه نقش دستوری کلمات در جمله‌ی مبدأ و مقصد متفاوت است؛ یعنی اگر یک کلمه در زبان مبدأ در قالب اسم باشد، ممکن است در زبان مقصد به شکل فعل یا صفت ظاهر گردد. تبدیل نقش دستوری در تمام زبان‌های دنیا امکان‌پذیر است.۵- ترجمه‌ی تعدیلی modulation
این نوع از ترجمه علاوه بر اینکه، ترتیب واژگان و شکل دستور زبانی جملات از زبان مبدأ را به مقصد تغییر می‌دهد، بلکه دیدگاه و بیان نویسنده را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. برای مثال جمله‌ی Learning Russian is a difficult job به معنای «یادگرفتن زبان روسی کار دشواری است» می‌تواند به شکل «یادگرفتن زبان روسی کار ساده‌ای نیست» بازنویسی شود. درواقع مترجم با این کار در پی نزدیکی هرچه بیشتر جمله‌ی ترجمه‌شده با زبان مقصد است.۶- ترجمه‌ی معادل‌نویسی Equivalence
این نوع از ترجمه بیشتر برای اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها کاربرد دارد. درواقع باکم و زیاد کردن واژگان و یا استفاده‌ی معادل آنها در زبان مقصد، تناظر صوری را به حداقل می‌رسانیم و یا از بین می‌رود ولی در مقابل رسایی جمله به حداکثر می‌رسد. به‌عنوان‌مثال عبارت strike while the iron is hot را به شکل «تا تنور داغ است نان را بچسبان» ترجمه می‌کنیم.۷- ترجمه‌ی فرهنگی Adaptation
برخی عبارات و اصطلاحات در زبان مقصد دارای هیچ معادلی نیستند و نویسنده ناچار است یا آن را بیافریند و یا از دیگر مسائل که نسبتاً با موضوع در یک‌جهت قرار دارند استفاده کند. مثلاً عبارت Acts of God را با توجه به ترجمه‌ی Equivalence می‌توانیم «سوانح طبیعی» ترجمه کنیم ولی در موادی که این معادل با موضوع ما همخوانی ندارد باید از واژگانی مثل «غضب الهی یا قهر طبیعت» استفاده کنیم. درواقع در این نوع از ترجمه، نزدیکی به فرهنگ و طرز فکر خواننده اهمیت ویژه‌ای دارد.چهار نوع ترجمه‌ی آخر از موارد ذکر شده، از نوع ترجمه‌ی آزاد oblique translation هستند.
در انتهای کار بازهم لازم است ترجمه‌ی خود را بازخوانی و اصلاحات املایی و دستوری و علامت‌گذاری را روی متن خود اعمال نمایید.
تکنیک های ترجمه برای ترجمه ی بهتر
بعید است که کسی به شغل مترجمی مشغول باشد و از تکنیک‌های رایج در شغل مترجمی چیزی نشنید‌ه‌باشد. هدف ما از نوشتن این مطلب معرفی ترفندهای ترجمه بوده که ابزار مترجمان باهوش برای درآوردن یک ترجمه‌ی با کیفیت و بی‌نقص است. همانطور که متدهای مختلف ترجمه داریم، تکنیک‌های ترجمه هم متنوع هستند. فرق بین متد ترجمه و تکنیک ترجمه چیست؟ در واقع متدولوژی ترجمه سبک غالب بر پیکره متن است اما یک مترجم می‌تواند در جریان یک پروژه ترجمه با توجه به ساختار و عناصر آن متن، همزمان از تکنیک‌های مختلفی استفاده کند. با ادامه متن با ما همراه باشید.
تکنیک‌های ترجمه مستقیم چیست؟
تکنیک‌های ترجمه مستقیم زمانی بکار بـرده می‌شوند که بتوانیم اجزای معنایی متن اولیه را با کمترین تغییر و تحول به زبان مقصد منتقل کنیم. تکنیک‌های ترجمه مستقیم شامل سه نوع مختلف هستند که به طور مجزا به آنها خواهیم پرداخت:تکنیک وام‌گیری کلمات (Borrowing)
وام گیری به معنای قرض گرفتن مستقیم یک واژه از زبانی دیگر بدون ترجمه کردن آن است. لغاتی که در ترجمه آنها از این روش استفاده شده‌است معمولا به صورت ایتالیک نوشته می شوند. از این تکنیک معمولا در اصطلاحات یا کلماتی استفاده می‌شود که معادل آن در زبان مقصد وجود ندارد. در بعضی موارد هم کلمه‌ی اصلی بهتر از ترجمه ی آن مفهوم مورد نظر را منتقل می‌کند.مثال: گاوچران یک سمبررو (کلاه لبه پهن اسپانیایی) بر سر داشت.